Bu yazıda, Gyula Hay’ın At isimli üç perdelik oyunundan bahsedeceğim.
Öncelikle yazar hakkında kısa bir bilgi: 1900 yılında Macaristan’da doğan Hay, başta At olmak üzere Yeni Cennet, Tanrı, İmparator ve Köylü gibi sayısız esere imza attı. 1920 yılında Almanya’da sahne tasarımı eğitimi aldı ve Hitler’in iktidar olduğu 1933 yılından sonra çalışmalarını, önce Prag, sonra Viyana’da sürdürdü. 1956 yılında Sovyet karşıtı eylemlere katıldığı gerekçesiyle hapse atıldı. Alaycı gülünç bir oyun olan At’ı burada yazdı. Hapisten çıktıktan sonra İsviçre’ye yerleşti ve 1976 yılında hayata gözlerini yumdu.
Kendi deyimle Hitler düşünülerek yazılan ve Türkçeye At olarak çevrilen eseri, Beygir olarak okursanız yazarın ironisine sanırım daha da hizmet etmiş olursunuz.
Eserde, gerçek adı Gaius Julius Augustus Germanicu olan ve MS 37 ile 41 yılları arasında Roma İmparatorluğu yapmış Caligula’nın bir atı konsüllüğe getirmesi, kara mizah yoluyla anlatılır.
İmparator, kılık değiştirerek oynadığı bir kumarda Selanus isimli bir gencin her şeyini kazanır. Genç ise son bir hamle olarak bakla kırı İncitatus isimli bir atı olduğunu ve bunun için de bir zar atmak istediğini söyler. Önceleri bu teklif alay konusu olsa da atı görenler ne diyeceğini şaşırır. Selanus ise çok sevdiği atı kumara sürdüğü için pişman olmuştur fakat İmparator işin peşini bırakmaz. Zarlar atılır ve genç kazanır. İncitatus kendisinde kalır.
Parasız kalan İmparator, hazineye para bulmak için bir gün bir hileli at yarışı düzenler. Buna göre, herkes İmparator’un oynadığı ata oynayacak ve kaybedecek, yarışı ise İncitatus üzerine oynayan Konsül kazanacaktır. Ne de olsa tüm para imparatora gidecektir. Nihayetinde, kendisine çokça para kazandıran bu bakla kırı at, konsülün yerine, yeni konsül olarak atanacaktır. Olaylar böyle gelişir…
Gyula Hay, Caligula ve imparatorluğun en yüksek memurluğuna atanan İncitatus üzerinden totalitarizm eleştirisinin bir başyapıtı olan eseriyle tüm çağları kapsayan bir iş çıkardığının farkındaydı. Çevirisi ve önsözünü yazan Özdemir Nutku ise eser hakkında, “Oyunun amacı yalnızca güldürmek değildir; güldürürken, eğlendirirken çağımızın Caligulalarını da unutmamamız gerektiğini bir kez daha anımsatmaktadır, der.
At/Gyula Hay/1991 Kabalcı Yayınları
