Distopik edebiyatın önemli eserlerinden birisi olan Anthony Burgess’in Otomatik Portakal’ı, bu türün bir başka alanda dehası olan Stanley Kubrick tarafından 1971 yılında sinema filmine çekildi.  

Herkesin bildiği bu yapıt hakkında yazmak biraz sıkıcı olabilir ama yeniden hatırlamanın da faydası olacağını düşünüyorum.

Anlatılan, endüstri sonrası İngiltere’sinde Beethoven hayranı suçlu bir gencin otobiyografik öyküsüdür. Kubrick’in kusursuzluk arzusu, her tablosunun çizgisel bir anlatıma hizmet etmesi, filmi bir eser olarak da ele almayı zorunlu kılar.

Filmi, bir anti kahramanın, cezaevi öncesi, sonrası ve eve dönüşü olarak üçe ayırabiliriz. Yani, “şiddet/suç ve ceza/değişen değerler” olarak.

Filmin başkarakteri ve aynı zamanda bir iç anlatıcısı olan Alex DeLarge,  her türden toplumsal değerleri küçümseyip alaya alan, şiddet yanlısı bir gençtir. Acımasız çetesiyle şehirde terör estirir. Fakat liderlik çatışması Alex’i, bir cinayette suçüstü yakalatır ve hapsi boylar.

Hapishanede şiddetten uzak duran Alex, dinle ilgilenerek hapishane rahibinin ilgisini çeker. Gündelik hayatı İncil’i okumakla geçen kahramanımız, kendisini İsa ile değil, ona işkence yapan Roma askeri olarak hayal etmektedir.

“Suçluları Yeniden Topluma Kazandırma” programına denek olan Alex’e, müzik eşliğinde bol nazi görüntülü bir dizi video zorla izletilir. Şiddete karşı, karşı şiddet ironik bir şekilde kendini gösterir. Yani meşru şiddet hakkı verilenlerin yüzü görünür. Nitekim sağlatılan Alex, hapishaneden çıkarak toplum içine salınır.

İyileştiği umuduyla evine dönen Alex, ailesi tarafından dışlanır. Bir suç makinesi olan kendisi artık mağdurdur. Şimdi polis olan eski çete üyelerinin ve tecavüz ettiği bir kadının kocası tarafından işkenceye uğrar, intihara kalkışır. Hükümet karşıtı gruplar bunu kullanmak istese de, hastaneye yanına gelen bakanla pazarlık yapar ve karşıtı olduğu sistemin bir parçasına dönüşür.

Elbette önemli sorular eşliğinde cevaplanması gerekenler var. Sistem gerçekten şiddeti ortadan kaldırmak istemekte midir? Yoksa baskılayıp onu yararına mı kullanıyor?

Filmin bana göre bir başka yönü ise “kötü dünya”, “estetik olarak güzelin talep edilmesi” ikilemidir. Alex, erekte olmuş bir penis heykeliyle kurbanını öldürürken, kurbanı, Beethoven heykelciğiyle ona karşı koymaktadır. Ayrıca odanın duvarlarını da onlarca nü tablo süslemektedir. Film boyunca sanatın gündelik hayatımızdaki yerine de işaret eden böylesine onlarca tablo görülür.

Kubrick’in bu başyapıtını ilk kez izleyecekleri kıskanmamak elde değil.